De moord / doodslag op Peeter Derix
Dit is een tragisch verhaal uit de Tweede Wereldoorlog, waarin een man genaamd Piet (Peeter) Derix uit Hegelsom op een fatale manier om het leven kwam. Op zaterdag 15 juli 1944 kwamen twee leden van de Landwacht, een hulppolitieorganisatie die geassocieerd was met de NSB (Nationaal-Socialistische Beweging) en bestond uit Nederlandse collaborateurs, bij het huis van Piet Derix aan de Speulhofsbaan/hoek Spoorweg omdat ze op zoek waren naar iemand. Piet Derix was gedeeltelijk doof en merkte de geüniformeerde mannen voor zijn deur op. Hijdacht dat ze specifiek voor hem kwamen en besloot te vluchten zonder aarzelen. Helaas hoorde hij vermoedelijk door zijn doofheid het “halt”-geroep niet toen de mannen hem achtervolgden. Hierdoor werd hij tijdens zijn vlucht doodgeschoten. Pastoor Debije werd opgeroepen en bediende hem in het bijzijn van de Landwacht. Op 23 mei 2023 werd door de heemkunde stichting Hegelsom een gesprek gevoerd met Tonie Baltessen-Hesen, zij was getuige van dit incident. Tonie kwam terug van haar broer, die met zijn gezin in het spoorhuisje bij overgang 13 woonde en was op weg naar huis. Toen ze het huis van de fam. Derix net gepasseerd was hoorde ze schoten en toen ze omkeek zag ze Piet op de grond vallen. De patrouille van drie personen was volgens haar eigenlijk op zoek naar Jac Janssen (Angeniese Jac) omdat die, en dit zijn letterlijk de woorden van Tonie; ‘iets slechts over de Pruus had gezegd’.
Piet Derix woonde op de hoek Speulhofsbaan
(nu Tongerloseweg/Spoorweg)
en had als bijnaam ‘Piet vaan Vief oorse Thies’.
De geüniformeerde mannen die betrokken waren bij dit tragische incident waren een onbekend lid van de Duitse Wehrmacht, bijgestaan door twee leden van de Nederlandse Landwacht genaamd E.K.R. Nitsche en zijn collega-landwachter Seegers. Het was Nitsche die het fatale schot heeft gelost. Dit soort incidenten waren helaas niet ongebruikelijk tijdens de bezetting van Nederland door nazi-Duitsland en de collaboratie van sommige Nederlanders met de bezettingsmacht.
Plaquette NS station Horst/Sevenum.
Derix, Peter Mathijs Leonard
Geboortedatum: 21 september 1914 (Horst)
Overlijdensdatum: 15 juli 1944 (Horst)
Biografie
Woonde in Hegelsom, G 207. Zoon van metselaar Jan Mathijs Derix (20 maart 1874 Horst – 17 juli 1964 Horst) en Auguste Amalie Prang (1*). Gehuwd op 6 januari 1940 met Petronella Kellenaers (negentien jaar eerder in Horst geboren). Tuinder (overlijdensakte gemeente Horst) / railwachter. Rooms-Katholiek. Derix is op de avond van 15 juli 1944 ‘s avonds doodgeschoten. Er was sprake van wat tegenwoordig een ‘vergismoord’ wordt genoemd.
Een lid van de Wehrmacht wilde een Nederlander arresteren en aan een verhoor onderwerpen. E.K.R Nitsche (2*), groepscommandant van de landwacht, moest hem vergezellen, ekenals zijn collega-landwachter Seegers. Het was de taak van Nitsche om als tolk op te treden. Hij had nooit eerder aan een arrestatie hoeven mee te werken. Tot dan toe was hij alleen ingezet voor het verrichten van wachtdiensten bij materiaal-opslagplaatsen.
Toen Derix een vluchtpoging door de achterdeur ondernam, riep de Duitser volgens het rechtbankverslag in het Limburgsch Dagblad ‘schieten’. Seegers,die opzij het huis stond, schoot in de lucht, maar Nitsche trof de man. Een uur later – om 22.00 uur- bezweek het slachtoffer aan zijn verwondingen. Inmiddels had de Wehrmachtman al vastgesteld dat hij Derix niet moest hebben, maar dat hij op zoek was naar iemand die Janssen heette.
De dader was overigens niet ten laste gelegd dat hij Derix had gedood, maar dat hij in diens richting had geschoten (3*). Op de zitting van het Bijzonder Gerechtshof in Maastricht, waarop Seegers als getuige verstek liet gaan, eiste de advocaat-fiscaal in september 1948 een gevangenisstraf van negen jaar. Twee weken later legde het hof een detentie van zes jaar op.
De naam van Derix prijkt samen met die van A. van der Burgt uit Sevenum op een plaquette op de buitenmuur van het stationsgebouw van de NS-halte Horst-Sevenum. Eveneens prijkt zijn naam op een van de twee platen op de zijwanden van de kapel die op het Oud Kerkhof aan de Kloosterstraat in Horst ter nagedachtenis aan de slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog is opgericht.
(1*) De achternaam van de moeder van Derix is niet geheel duidelijk. In drie huwelijlksakten en een geboorteakte komt de achternaam Prang voor. De overlijdensakte van het slachtoffer vermeldt de achternaam Rang (of Rany).
(2*) Nitsche was geboren in Tjimahi in voormalig Nederlands Indië. Hij had een Duitse vader en een halfbloed moeder. In 1937 liet zijn vader zich tot Nederlander naturaliseren.
(3*) In het rechtbankverslag wordt niet gemeld dat hij de aanmerkelijke kans voor lief had genomen dat hij daarmee Derix dodelijk zou verwonden. Dit element moet in de dagvaarding tegen Nitsche zijn ongenomen
Piet Derix trouwde in 1940 te Horst met Petronella Kellenaers en werd later vader van Thijs (1940) en Leo (1943).
Advertentie van Piet Derix in de Nieuwe Venlosche courant op 18 oktober 1941.
Persberichten 1948
Gazet van Limburg 21-09-1948, Ernst Nitsche
Limburgsch dagblad 21-09-1948
Limburgsch dagblad 22 september 1948
Limburgsch dagblad 4 oktober 1948 (niet te verwarren met de beruchte SD-er Nitsch).
Na het uitzitten van zijn gevangenisstraf vestigde Ernst Nitsche zich in Heerlen waar hij trouwde (ook scheidde) en vader werd van drie kinderen. Hij overleed op 68 jarige leeftijd.
Landwachter Seegers
De andere betrokkene Landwachter was vermoedelijk woonachtig in Venlo, naar zijn exacte gegevens wordt nog verder onder zoek verricht
De landwacht
Aanvullende informatie over de Nederlandsche Landwacht, ook wel bekend als deLandstorm. Deze organisatie werd opgericht op 12 november 1943 en bestond voornamelijk uit NSB-leden (Nationaal-Socialistische Beweging) die waren uitgerust met jachtgeweren. Ze droegen geen uniform, maar wel rode armbanden, en kregen politietaken en bevoegdheden toegewezen.
Bron: Nationale fotodienst, opleiding landwacht 1943.
Hoewel de oorspronkelijke bedoeling van de Landwacht was om NSB-leden te beschermen vanwege toenemende aanslagen op hen, werd de organisatie in de praktijk vooral ingezet voor andere doeleinden, zoals het opsporen van illegale activiteiten, verzetsmensen en onderduikers. Na Dolle Dinsdag, toen de Duitse bezettingsmacht begon af te brokkelen, kwam de Landwacht onder de controle van Hanns Albin Rauter, de Höherer SS- und Polizeiführer in Nederland.
De Landwacht wordt herinnerd vanwege de wreedheden die sommige van haar leden begingen, waaronder diefstal, roof, afpersing, mishandeling, marteling en moord. Hierdoor werden de Landwachters intens gehaat door de bevolking. Het was een duistere periode in de Nederlandse geschiedenis tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarin collaborateurs en nazisympathisanten deelnamen aan onderdrukking en geweld tegen medeburgers en verzetsstrijders.
24 oktober 2023
W. van Roij
